Emancipatie van de editeur, ja natuurlijk. Maar hoe doe je dat dan?, vraagt Jan Gielkens zich bezorgd af. ‘Zeg maar eens tegen een buurman tijdens het straatfeest of tegen een verre nicht op een begrafenis dat je editeur bent. Gefronste wenkbrauwen, vragende blikken.’

Frans Blom brak hier een lans voor de emancipatie van de editeur. Terecht natuurlijk. Maar Blom geeft ook het dilemma daarbij aan: bij een goede editie houdt de editeur zich bewust en bescheiden op de achtergrond. Terwijl hij toch eigenlijk in feite niet zo bescheiden is: een editeur bepaalt de vorm van een tekst voor de lezers van zijn tijd en ver daarna. Dat werk wordt zelden op zijn waarde geschat en heeft in academische kringen traditioneel weinig aanzien. Tijdens mijn hands-on-opleiding in een Duitse omgeving kreeg ik, in de categorie zelfspot, vaak het advies te horen dat Duitse jonge geleerden op hun pad meekrijgen: schrijf nooit een recensie en maak nooit een editie.

De zelfpromotie van de editeur is al moeilijk in huiselijke kring. Zeg maar eens tegen een buurman tijdens het straatfeest of tegen een verre nicht op een begrafenis dat je editeur bent. Gefronste wenkbrauwen, vragende blikken. ‘Literatuurwetenschapper’ is een aardig compromis, maar ook dat moet je nog vaak uitleggen. Het woord ‘bezorgen’ vermijd ik in dergelijke situaties ook, ik probeer het vaak met: ‘Ik maak de Volledige Werken van’ etc. En dan is de reactie iets in de trant van: ‘Leuk! Ja, De donkere kamer vond ik vroeger ook een mooi boek.’ Wanneer ik tegen academisch geschoolde vrienden of kennissen zeg: ‘Ik ga naar een editiewetenschappelijk congres’, dan krijg ik niet zelden te horen: ‘Is dat ook een wetenschap dan?’

Ja, editeren is een wetenschappelijke activiteit. Maar hoe maak je dat duidelijk aan het grote publiek? De benoeming van de activiteit in de edities zelf zou daarbij een hulpmiddel moeten zijn, maar die aanduiding is nogal divers. De delen van de Monumenta-reeks van het Huygens Instituut zijn ‘verzorgd’, terwijl de Deltareeks ‘bezorgd’ is, net als de Volledige Werken van Hermans en de reeks Achter het Boek van het Letterkundig Museum. De nieuwe brieveneditie van Vincent van Gogh verschijnt ‘onder redactie van’, en het woord ‘redactie’ wordt, naast ‘bezorgd’, ook gebruikt in het Verzameld werk van Karel van het Reve. Daar is zelfs sprake van een ‘hoofdredacteur’, en dat vind ik nou eigenlijk weer net iets te journalistiek klinken om pr voor een wetenschappelijke activiteit te zijn. Ik las onlangs ook ergens dat iemand ‘tekstedities bezorgt’ – aan huis? Je bezorgt het werk van iemand, of een tekst, maar je bezorgt geen edities.

Ik zou overigens willen pleiten voor het woord ‘bezorgen’ als het om ons werk gaat. ‘Verzorgen’ doen ze Bokito in Blijdorp, en als het woord ‘redactie’ zo nadrukkelijk gebruikt wordt proef ik een verwijzing naar de eeuwige schermutselingen tussen vertaalwetenschap en vertaalkunde. ‘Bezorgd’ lijkt mij een goed woord voor edities, maar dan moet het wel een echte editie zijn. En wat is dan een ‘echte’ editie? Dat is weer een andere kwestie.

Jan Gielkens