Het Manuscript van de maand mei 2012 heeft een roodleren band, er staat veel interessants in, er is een boek over verschenen, maar het is moeilijk te vinden. Jan Gielkens gaat op zoek.

Vroeger, toen het Letterkundig Museum nog originele documenten tentoonstelde, kon je, als je daar een goede reden voor had, die documenten uit hun vitrine laten halen om ze in te zien. Lang geleden had ik zo’n goede reden: ik wilde het ‘Het Boek van de Buissche Heide’ raadplegen om te zien of een van de contacten van Henriette Roland Holst daar wel eens op bezoek was geweest. De Buissche Heide was namelijk het buitenverblijf van Henriette en Rik Roland Rolst bij Zundert in Noord-Brabant. Het landgoed was al tientallen jaren in het bezit van de familie Roland Holst, toen het echtpaar Roland Holst in 1918 met een gastenboek begonnen, dat tot aan de dood van Henriette zou worden bijgehouden.

Bij een tentoonstelling in het Van Gogh Huis in Zundert is nu een boek verschenen over dit gastenboek, en dat boek heet natuurlijk Het Boek van de Buissche Heide (verschenen bij Scriptum Art Books in Schiedam). Het bevat bijdragen van Elsbeth Etty en Carin Hereijgers (over Henriette), Lia Voermans en Lieske Tibbe (over Richard) en Annemiek Rens, die over het gastenboek zelf schrijft. Het is een mooi groot boek met veel foto’s en andere afbeeldingen, en heel belangrijk is ook de ‘Gastenlijst’ achterin, die alle bezoekers van de Buissche Heide opsomt met biografische gegevens en de data van hun verblijf. Een deel van de gasten kreeg ook al een uitgebreidere biografische schets eerder in het boek. Jammer is dat Het Boek van de Buissche Heide redactioneel iets te weinig aandacht heeft gekregen. Er hadden wel wat meer bronnen bij de biografische lemma’s mogen worden genoemd (het is bijvoorbeeld vreemd om bij het lemma over Herman Gorter de biografie van De Liagre Böhl niet te vermelden) en zinnen als ‘behoort tot één van de belangrijke [etc.]’ hadden vermeden kunnen worden.

Jammer is ook dat er zo weinig van ‘Het Boek van de Buissche Heide’ zelf in Het Boek van de Buissche Heide staat. Zes pagina’s van het origineel worden afgebeeld op de schutbladen en ergens binnenin, een foto van de roodleren band staat bij het begin van het hoofdstuk van Annemiek Rens. De afgebeelde pagina’s zijn niet de spannendste. De argeloze lezer die in Het Boek van de Buissche Heide op zoek gaat naar meer, bijvoorbeeld naar een verwijzing naar een gescande online-versie, komt bedrogen uit. Wie desondanks gaat googelen komt al snel op www.geheugenvannederland.nl terecht; niet bij het begin van het gastenboek echter, maar op een willekeurige bladzij.

Wie vervolgens in het zoekschermpje van www.geheugenvannederland.nl op ‘Het Boek van de Buissche Heide’ zoekt vindt 169 ‘objecten’, d.w.z. pagina’s van het handschrift. Wie deze doorbladert moet constateren dat ze niet in de volgorde van het gastenboek staan en bovendien dat de band van het geheel bij die 169 ‘objecten’ ontbreekt. Wie het geheel in de goede volgorde wil hebben moet alles uitprinten, hopen dat hij de paginering in potlood kan lezen en dan gaan sorteren en rapen. Of verder zoeken. Helpen de links die rechts naast het afgebeelde document staan daarbij? Het zijn er acht, in paren van twee, en dan dubbel. Waar leiden deze links heen? De eerste twee en de nummers vijf en zes hebben identieke titels en ze leiden dan ook naar dezelfde biografische schets van Henriette Roland Holst, zij het dat de nummers vijf en zes in het Engels zijn. In deze schetsjes staat een link naar ‘Het Boek van de Buissche Heide’, maar dan kom je weer op de ongesorteerde pagina’s. In de Engelse versie werken de links niet. De andere vier links, ook allemaal identiek, voeren naar een tekstje met de titel ‘Hoogtepunten van het Letterkundig Museum’ in de eerste twee en ‘Op items from the Literary Museum’ in de andere. In alle gevallen is de ondertitel een Nederlandse: ‘Het materiaal’. In deze viervoudige tekst zit overigens weer een link die verwijst naar ‘alle 203 objecten uit de collectie’, d.w.z. de hoogtepunten van het Letterkundig Museum. Dus 169 pagina’s van het gastenboek van de Buissche Heide en nog 34 andere? Lijkt mij een wanverhouding. Nog zo’n raar zoekresultaat: als je in ‘Het geheugen van Nederland’ zoekt op Henriette Roland Holst, krijg je 205 hits, maar bij haar echtgenoot Rik slechts 138, terwijl het gastenboek toch van hen beiden is. Als je ze allebei intikt krijg je maar drie hits.

De catalogus van het Letterkundig Museum dan maar. Via de zoekoptie ‘alle woorden’ kom je met de woorden het, boek, van, de, buissche en heide tot een resultaat van 217 hits, met de zoekoptie ‘woord(en) uit de titel’ tot 208.  Waarom? Ik kan het niet ontdekken. Nummer 1 is het jongste archiefdocument, uit het jaar 1952. De link ‘Volledige weergave’ in deze titelbeschrijving is veelbelovend: we komen op het ‘Geheugen van Nederland’-facsimile terecht van pagina 198 van ‘Het boek van de Buissche Heide’: Hans Immink en Jenny Immink-van der Schalk, familie van Henriette Roland Holst-van der Schalk ongetwijfeld, maar daarover geeft de bezoekerslijst in Het Boek van de Buissche Heide dan weer geen informatie. Die pagina 198 roept ook de vraag op: hoe zit dat met die 169 ‘objecten’, als het boek volgens de paginering door een archiefmedewerker dertig pagina’s meer heeft? Maar omdat we weer in ‘Het geheugen van Nederland’ zitten komen we voorlopig niet verder in onze zoektocht naar het antwoord op deze vraag of naar het begin van het gastenboek.

Bladeren in de resultatenlijst van de catalogus van het Letterkundig Museum dan maar, tot het voorlaatste nummer, want daar staat een pictogrammetje van een fototoestel, en dat betekent dat we met illustratiemateriaal te maken hebben. De 236 zwartwitfoto’s (‘Familiekiekjes in en om de “Buissche Heide” van H. Roland Holst-Van der Schalk, R.N Roland Holst en hun gasten’) zijn dan ook het voornaamste bestanddeel van deze beschrijving. Ook hier is een link naar een ‘Volledige weergave’, maar die link doet het niet. We komen dan ook niet te weten wat de instructie ‘klik vervolgens op inhoudsopgave in rechterkolom’ betekent.

Nog één kans hebben we: nummer laatst. Dit is nu eindelijk de beschrijving van het hele gastenboek van de Buissche Heide. Volgens deze beschrijving heeft het boek nu 167 bladen. En hier werkt de link naar de ‘Volledige weergave’ eindelijk zo dat we bij het voorplat van de prachtige band van het gastenboek op www.geheugenvannederland.nl terechtkomen. En nu kunnen we dan eindelijk bladeren, maar pas nadat we ontdekt hebben dat we daarvoor op ‘zoom’ in het menuutje rechts van het document moeten klikken.

Hè, hè, we zijn er. We hebben het Manuscript van de maand mei 2012 gevonden. Nu moeten we nog bekijken of we het allemaal kunnen lezen, want transcripties zijn er niet, en die zouden, zoals bij het handschrift van Henriette Roland Holst op het eind van haar leven, wel handig zijn. En het Letterkundig Museum en het Geheugen van Nederland zouden nog moeten ontdekken dat we digitaal gezien óók in mei 2012 leven.

Jan Gielkens

Een reactie op “Het Boek van de Buissche Heide”

  1. […] Lees verder op textualscholarship.nl […]