Op 7 maart 1606 richtte de Franse ambassadeur in Den Haag, Paul Choart de Buzanval, een brief tot zijn landgenoot Joseph De Lescalle of Della Scala, beter bekend als de zeer geleerde Josephus Scaliger (1540-1609), die resideerde in Leiden:

‘Na uw laatste brief, waarin u klaagt over de belabberde kwaliteit van de wijn in Leiden, kreeg ik een fles in handen die ik heb aangebroken en die heel behoorlijk blijkt te zijn. Aan een schipper uit Leiden heb ik twee van m’n eigen flessen meegegeven, een Gascogne en een Spaanse wijn, plus een oude fles waar ik nasporingen naar heb laten verrichten en die ik terugvond in de kelder van mevrouw de Prinses van Oranje [Louise de Colligny]. Bestel bij mij welke je het lekkerste vindt, en dan zal je voortaan voorzien zijn.’

Scaliger dronk dus de vruchten van de vriendschap met de diplomaten, maar hij deed ook nog wel eens iets terug. Vier maanden later kreeg Scaliger een verzoek om hulp van François van Aerssen, diplomatiek vertegenwoordiger van de Staten Generaal in Frankrijk.

 

 

Van Aerssen had een brief ontvangen die gericht was aan zijn meerdere, prins Maurits. De brief was afkomstig van de ‘koning van Marokko’ zoals Abou Fares Abdallah (1564-1608) zichzelf noemde, een van de drie zonen van de sultan van Marokko, Achmed Al-Mansur (overl. 1603). Abou Fares reageerde in zijn brief op een verzoek van Maurits, dat hij had ontvangen uit handen van Pedro Martínez, een van zijn agenten. Maurits had gevraagd of het mogelijk was dat Nederlandse handelslieden werden toegelaten in Marokko en een escorte zouden krijgen. Abou Fares liet zijn secretaris een mooi gecalligrafeerd antwoord opstellen. Daar kon Van Aerssen alleen niets mee, omdat het in het Arabisch was geschreven. Dat viel hem ook niet te verwijten, want alleen de grootste geleerden waagden zich in die tijd aan het Arabisch.

 

 

Scaliger, de man die uitmuntte in het schrijven en vertalen van diverse talen, werd ingeschakeld om de brief te vertalen. Die deed dat, niet zonder erop te wijzen dat het een lastig soort Arabisch was, typisch voor de ambtelijke hofcultuur, waarin titulatuur, beleefdheden, aanroepingen van God etc. etc. het grootste deel van de tekst in beslag namen. ‘Na al deze en dergelijke andere woorden vol van opgeblazen titels die moeilijk te vertalen zijn naar het Frans’ (aldus Scaligers uitleg over de inhoud), ‘voegt hij daar nog loftuitingen aan het adres van zijne excellentie prins Maurits aan toe, en gaat dan als volgt verder’. En dan volgt de letterlijke vertaling van het positieve antwoord van Abou Fares.

 

 

Een ranke envelop van goudkleurige zijde
De originele Arabische brief, Scaliger’s vertaling en zijn begeleidend schrijven aan François van Aerssen worden nog altijd bewaard in het Nationaal Archief. Scaliger’s brief is mooi om te zien: als altijd een duidelijke, regelmatige hand. Maar dat is nog niets vergeleken bij de Arabische brief: een waar kleinood, deels geschreven in gouden inkt, met een sierlijk gecalligrafeerde titel, stijlvol opgevouwen en gepost in een ranke envelop van goudkleurige zijde.

 

 

We zien hier duidelijk hoe geleerdheid, politiek en economie in elkaar grijpen, zoals lekker drinken en diplomatie in de andere brief samenkwamen. Het is een voorrecht om dergelijke handschriften te beroeren, de inhoud te transcriberen, verschillende versies ervan met elkaar te vergelijken, ze in het Engels samen te vatten en ze te becommentariëren in een editie, samen met nog 1668 andere Franse en Latijnse brieven van en aan Scaliger.

Dirk van Miert

Paul Botley and Dirk van Miert, eds, The Correspondence of Joseph Justus Scaliger, 8 delen, Genève (Droz) 2012.

De briefwisseling wordt gepresenteerd op vrijdagavond 21 september in de Divinity School, in de Bodleian Library te Oxford. Tijd: 18:00-19:15. Aanmelden is niet nodig. Gastorganisatie: Cultures of Knowledge Colloquium. Spreker: Anthony Grafton.

De Nederlandse premiere vindt plaats op vrijdagmiddag 28 september in de Grote Vergaderzaal van de Universiteitsbibliotheek Leiden aan de Witte Singel. Gastorganisatie: Scaligerinstituut. Tijd: 16:00-17:00. Sprekers: Nicolette Mout.

Een reactie op “Scaliger, de wijnkelder van Louise de Colligny, en de koning van Marokko”

  1. Scaliger, de wijnkelder van Louise de Colligny, en de koning van Marokko | Huygens ING says:
    17 September 2012 at 12:34

    […] Benieuwd naar de inhoud? Lees verder op textualscholarship.nl […]