Saskia Noort is ‘la grande dame’ van de Nederlandse literaire thriller, maar wordt toch niet helemaal serieus genomen door collega’s  en recensenten. Iedereen heeft wel een mening over haar werk, of ze haar nu gelezen hebben of niet.

Een grote groep lezers loopt met haar weg, maar een nog grotere groep blijft het liefst zo ver mogelijk bij haar publicaties uit de buurt. Dit blijkt onder meer uit de beoordelingen van respondenten die hebben meegedaan aan Het Nationale Lezersonderzoek, de online enquête die deel uitmaakt van het project The Riddle of Literary Quality. Hierin werd lezers gevraagd romans te beoordelen op hun literaire kwaliteit (zie tabel 1). De enquête stond in 2013 ruim een halfjaar online en bijna 14.000 respondenten hebben hun mening gegeven over romans die ze gelezen en niet gelezen hebben.

 

Score Literair-as Goed/slecht-as
1 Absoluut niet literair Zeer slecht
2 Niet literair Slecht
3 Eerder niet literair Enigszins slecht
4 Op de grens Op de grens
5 Eerder wel literair Enigszins goed
6 Literair Goed
7 In hoge mate literair Zeer goed

Tabel 1: De scores op de twee assen van kwaliteit in het Nationale Lezersonderzoek

 
Lezersmeningen in het Nationale Lezersonderzoek
Veel respondenten in het Nationale Lezersonderzoek waren bereid om ook niet gelezen boeken te beoordelen, ook al kostte de enquête veel tijd. Die meningen zijn vrij sterk en vertonen enige consistentie. In de enquêteresultaten komen grofweg twee patronen voor in de beoordelingen van de niet gelezen boeken. De romans die door lezers als erg goed en/of in hoge mate literair beoordeeld zijn, hebben nagenoeg dezelfde scores onder de respondenten die ze niet gelezen hebben. De romans die door de lezers juist als minder goed en/of minder literair beoordeeld werden, zijn door de degenen die ze niet gelezen hebben nog veel slechter gewaardeerd. Zo behoren Auteurs als A.F.Th. van der Heijden en Peter Buwalda tot de eerste categorie, Saskia Noort en Kluun tot de tweede.

De reputatie van Saskia Noort
In 2003 debuteerde Noort met de literaire thriller Terug naar de Kust. Sindsdienzijn er nog vijf boeken (allemaal literaire thrillers) van haar uitgegeven, waarvan er vier in het corpus van The Riddle of Literary Quality zijn opgenomen (De eetclub, De verbouwing, Afgunst en Koorts).Deze vier boeken krijgen gemiddeld een 3.5 voor de literaire waarde en een 4.8 op de goed/slecht-schaal van de lezers. De respondenten die de boeken niet gelezen hadden maar ze wel beoordeelden gaven respectievelijk een 2.6 en een 3.4. Op beide assen scoren de boeken dus een heel stuk lager.

Voor dit onderzoek richt ik me op de beoordelingen van Koorts. Dit boek door de meeste respondenten (461) als ongelezen beoordeeld en de meningen liggen voor dit boek het verst uit elkaar. Bovendien wordt Koorts door de respondenten die het niet gelezen hebben als slechtste van de vier boeken van Noort gewaardeerd. Voor de distributie van de meningen, zie figuur 1 en 2. Hieruit blijkt dat de respondenten die Koorts gelezen hebben het boek als ‘eerder niet literair’, maar wel als ‘goed’ beoordelen, terwijl het zwaartepunt van de ongelezen meningen in figuur 2 op de linker kant van de grafiek (slecht en niet-literair) ligt.

figuur1

Figuur 1: frequentiedistributie van Koorts onder 256 respondenten van het Nationale Lezersonderzoek die het boek gelezen hebben

figuur2

Figuur 2: frequentiedistributie van Koorts onder 461 respondenten van het Nationale Lezersonderzoek die het boek niet gelezen hebben

 

Waar komt dit grote verschil tussen lezers en niet-lezers vandaan? En waarom wordt Koorts door  niet-lezers slechter gewaardeerd dan de andere boeken van Noort? Was de reputatie van Saskia Noort misschien eerst beter dan dat die nu is? Potentiële (niet-)lezers kunnen beïnvloed worden door van-mond-tot-mond-reclame, via de gedrukte media, maar tegenwoordig waarschijnlijk vooral via het internet. Om onderzoek te doen naar Noorts reputatie ga ik daarom op zoek naar online recensies van professionele critici en de beoordelingen van lezers op boekensites.

Recensies
Ik begin met de professionele critici en raadpleeg hiervoor LiteRom. Deze database bevat recensies van boeken, artikelen over en interviews met schrijvers, die zijn gepubliceerd in Nederlandse en Belgische dag-, week- en maandbladen. Van de origineel Nederlandstalige boeken in ons corpus hebben 44 de NUR-code 305 (‘literaire thriller’) gekregen en 85 de NUR-code 301 (‘literaire roman’). Voor al deze boeken heb ik opgezocht hoeveel recensies er opgenomen zijn in LiteRom. Voor de literaire thrillers ligt het gemiddelde op 2.6 recensies per boek, terwijl het gemiddelde voor de boeken die als literaire roman worden gemarket op 11.3 recensies per boek ligt. Dit verschil in het aantal besprekingen laat de literatuuropvattingen van de critici doorschemeren; literaire thrillers zijn niet literair  of niet goed genoeg om te bespreken.

Van Koorts zijn er drie recensies in LiteRom opgenomen. Hoewel de meeste literaire thrillers voornamelijk worden besproken in regionale dagbladen of op Leesideeën Off Line,  wordt er aan dit boek aandacht besteed in drie prestigieuzere kranten: de Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw. Arjen Fortuin (NRC Handelsblad) noemt Koorts ongeloofwaardig en het ‘aanhoudende hengelen naar herkenbaarheid’ vermoeiend. Ineke van den Bergen (de Volkskrant) noemt het boek sarcastisch ‘een geslaagde ‘thruller’’. Alleen de recensie van Edwin Kreulen in Trouw is genuanceerder:

‘Was de plot van Noorts eerdere boeken nog acceptabel, nu is die op het randje. Maar als weinig anderen verstaat ze de kunst de lezer het gevoel te geven dat het boek absoluut uit moet. Vakkundig plaatst ze hier en daar een paar zaadjes en ook wie die truc denkt door te hebben, wil toch weten wat daar uit gaat groeien. Toch maar weer boven op de stapel damesthrillers leggen dus.’

De andere recensies van haar eerdere romans die in LiteRom te vinden zijn tonen een neerwaartse spiraal van beoordelingen. Noorts debuut Terug naar de kust (2003) wordt door de critici als niet literair, maar toch vrij positief ontvangen. Het jaar daarop doet De eetclub (2004) recensenten aan een soap denken en over Nieuwe buren (2006) en De verbouwing (2009) zijn ze al evenmin positief. In zekere zin zijn de drie recensies van Koorts vergelijkbaar met die van haar vorige boeken. Eigenlijk hebben de critici sinds het verschijnen van De eetclub steeds minder begrip voor de hoge oplages van haar boeken, waardoor er steeds vaker sarcastischere tonen te lezen zijn. Bovendien gaat de kwaliteit van de boeken volgens hen ook steeds meer achteruit.

Boekensites
Op boekensites zoals crimezone, vrouwenthrillers en goodreads worden literaire thrillers een stuk vaker besproken, echter door ‘gewone’ lezers. Op bol.com kunnen lezers het boek, dat ze via de website gekocht hebben, beoordelen met een cijfer en een toelichting. Bol biedt eveneens de functie aan om in een oogopslag te zien wat het gemiddelde cijfer is voor elk boek, evenals de frequentiedistributie van de cijfers. Om praktische redenen heb ik ervoor gekozen me te beperken tot de beoordelingen op bol.com. Voor de volledigheid van de analyse heb ik alle boeken die tot aan Koorts zijn uitgekomen meegenomen in de analyse. Afgunst had maar 12 beoordelingen op Bol. Het was een Boekenweekgeschenk, dus weinigen zullen het via Bol hebben aangeschaft.
Omdat dit aantal wat aan de lage kant is vergeleken bij de beoordelingen van de andere boeken die tussen de 130 en 250 liggen, wordt dit boek voor deze analyse buiten beschouwing gelaten.  In figuur 3 is heel duidelijk een dalende trend in de beoordelingen van Noorts boeken te zien. Werd Terug naar de kust door ruim de helft van de lezers nog met een 5 (‘zeer goed’) beoordeeld en slechts door 3% met een 1 (‘slecht’), daar beoordeelt bijna de helft van de lezers Koorts juist met een 1 en krijgt dit boek van slechts 5% van de lezers een 5. De eetclub en De verbouwing die tussendoor uitkwamen, laten de tussenstappen in deze dalende trend zien.

 
figuur3
Figuur 3: frequentiedistributie in percentages van vier van Noorts boeken op bol.com
 
Zoals vermeld, geven de lezers op bol.com veelal een toelichting bij hun score. In het Nationale Lezersonderzoek werd de respondenten over één boek, dat ze hadden gelezen gevraagd een toelichting bij de beoordeling te geven. Wanneer wordt gelet op de beoordelingen van Koorts, dan valt op dat de lezers voornamelijk refereren aan de inhoud en schrijfstijl die hen erg tegenvalt. Het boek vindt men in alle opzichten te simpel; er zit geen diepgang in, het is te voorspelbaar en het taalgebruik plat. Een aantal Noort-fans is zwaar teleurgesteld en noemt dit haar slechtste boek. Op bol.com worden de beoordelingen dan ook meerdere malen begeleid met de waarschuwing het boek vooral niet te kopen. Deze waarschuwingen beïnvloeden soms ook andere potentiële lezers, zoals ook blijkt uit het citaat van deze lezer op bol.com:

‘Slechte beoordelingen hebben me ervan weerhouden het nieuwe boek van Saskia meteen te kopen. Raar, want meestal vorm ik mijn oordeel liever zelf. En terecht blijkt na het lezen van KOORTS. Het boek leest snel en dat komt niet omdat het oninteressant en slecht geschreven is. […] Lees en oordeel zelf!’

 

Conclusie
Uit deze kleine studie blijkt dat de reputatie van Noort onder recensenten en ook onder haar lezers de afgelopen boeken achteruit is gegaan. Zoals we zagen uit de resultaten van het Nationale Lezersonderzoek beïnvloedt deze reputatie ook de mening van degenen die dit boek niet gelezen hebben, of wellicht nog nooit iets van haar hebben gelezen. De vraag die nog rest is hoe het komt dat de lezers van het Nationale Lezersonderzoek Koorts een stuk beter (niet literairder) vonden dan de lezers op bol.com. Wellicht heeft het Nationale Lezersonderzoek een ander lezerspubliek getrokken dan de gemiddelde lezer in het algemeen, of de Bol.com-lezer in het bijzonder. Ook de motivatie van respondenten om boeken te beoordelen kan verschillen van die van iemand die na aanschaf van een boek een korte review schrijft. Deze punten zijn erg van belang bij het analyseren van lezersmeningen en zullen daarom in vervolgonderzoek verder aan de orde worden gesteld.

Kim Jautze, Huygens ING