Duizend jaar oud, nog steeds actueel. Zojuist verscheen: De zuivere broeders van Basra, De zaak van de dieren tegen de mensen, een fonkelend juweel uit de klassieke Arabische letteren.

De ‘Verhandelingen van de Zuivere Broeders van Basra’ (midden 10e eeuw) horen tot de bekendste filosofische geschriften van de Arabisch-islamitische filosofie. In vier delen wordt een systematisch overzicht gegeven van hun zienswijze op de verschillende takken van wetenschap en filosofie. Vaak wordt het middel van de metaforische vertelling gehanteerd om de ingewikkelde stof begrijpelijk te maken. De langste vertelling is getiteld De zaak van de dieren tegen de mensen en beslaat 174 van de 1850 pagina’s moderne editie van het gehele werk.

In dit verhaal vragen de dieren zich af welke argumenten de mensen kunnen aanvoeren voor hun vermeende superioriteit ten aanzien van de dieren, en waar zij het recht vandaan halen om hen met volstrekte willekeur en grote wreedheid te behandelen, hun leefgebieden in beslag te nemen en hen zonder enige consideratie voor eigen doeleinden te gebruiken. Zij leggen hun zaak voor aan de koning van de Djinns (geesten), die geen mens en geen dier is en dus onpartijdig kan worden geacht. Dieren en mensen kunnen hun standpunt verdedigen, waarna hij uitspraak zal doen. Het verhaal kan dus gezien worden als een ethisch geschrift waarin kritiek geleverd wordt op de slechte handelwijze van de mens en hem getoond wordt hoe dat beter zou moeten. De dieren laten zien dat zijzelf veel meer in overeenstemming met Gods bedoelingen leven en handelen dan de mens. Ze doen dat in vaak uiterst geestige en scherpe bewoordingen. De dieren lijken onontkoombaar af te stevenen op de overwinning, maar het laatste argument van de mensen geeft de doorslag: alleen de mens heeft een onsterfelijke ziel en mag, indien waardig, na zijn dood in het paradijs verkeren. Maar in het verhaal is dan inmiddels wel duidelijk geworden dat de mensen heel wat in hun gedrag – ook ten aanzien van de dieren – zullen moeten veranderen voor het zover kan komen.

Hoewel het ruim duizend jaar geleden is geschreven, is dit boek nog verbazend actueel. Bovendien vallen de levendigheid, frisheid en humor op. Kortom, een fonkelend juweel uit de klassieke Arabische letteren.

Remke Kruk, emeritus hoogleraar Arabisch aan de Universiteit Leiden en een van de General Editors van de reeks Aristoteles Semitico-Latinus, heeft een prachtige, geannoteerde vertaling in het Nederlands van dit werkje uitgegeven, rijk voorzien van illustraties uit klassieke Arabische en Perzische bronnen. Een korte inleiding bespreekt en plaatst het werk. Een uitvoerig nawoord licht de literaire en culturele context van het werk toe en geeft een overzicht van de relevante edities en vertalingen en verdere literatuur.

Aafke van Oppenraay

De zuivere broeders van Basra, De zaak van de dieren tegen de mensen. Uit het Arabisch vertaald en van een nawoord voorzien door Remke Kruk. Uitgeverij Bulaaq, Amsterdam 2010 | 272 pagina’s, geïllustreerd | € 24,50 | ISBN 978 90 5460 172 2.